CÂU3. Các dạng biến đổi của hệ sợi nấm

3.1 Bào tử áo, bào tử, tế bào phình lớn:

Đôi khi có những tế bào sợi nấm phình to một cách vô qui tắc. Khi gặp điều kiện bất lợi, nguyên sinh chất co lại, phần ngoài tạo thành lớp màng dày, bên ngoài thường có gai hay các mấu lồi. Kết cấu này được gọi là bào tử áo hay bào tử bao dày (clamydospore) là bào tử dinh dưỡng của nấm.

3.2 Sợi hút ( haustorium):

Sợi nấm kí sinh trên bề mặt chủ rồi mọc đâm sâu vào phía trong và tạo nên các sơi hút đâm vào các tế bào để hút chất dinh dưỡng của tế bào vật chủ. Sợi hút có thể có các hình dạng khác nhau: hình sợi, hình ngón tay, hình cầu. Nói chung nấm kí sinh bắt buộc đều có sợi hút. Khi xuyên vào tế bào vật chủ, một số sợi hút không làm rách được màng nguyên sinh chất mà chỉ làm cho màng này lún vào. Đôi khi sợi hút phân ra nhiều nhánh bám trong tế bào để tăng diện hấp thu chất dinh dưỡng.

3.3 Sợi áp ( appressorium) và đệm xâm nhiễm ( infection cushion ):

 Từ một bào tử nấm này mầm trên bề mặt vật chủ sẽ mọc ra một sợi nấm và tiết ra chất nhầy để áp sát vào bề mặt này. Đầu sợi nấm phình to lên và tạo thành sợi áp. Từ sợi áp mọc ra sợi hút đâm sâu vào tế bào chủ để hút chất dinh dưỡng. Mô ở vật chủ bị tiêu hủy dần dưới tác dụng của enzyme thủy phân của sợi áp. Đệm xâm nhiễm là một dạng mạng sợi phân nhánh và gắn với nhau như một tấm đệm ở tế bào vật chủ, đầu sợi nấm thường phình to lên. Việc hình thành đệm xâm nhiễm thường do cơ chế khống chế nội sinh và ảnh hưởng kích thích của môi trường.

3.4 Sợi nấm bắt mồi ( traps ):

 một số nấm sống trong đất có cơ chế bắt mồi. Chúng hình thành nên những cấu trúc có dạng những cái bẫy và vì vậy được gọi là nấm bẫy mồi ( trapping fungi). Có thể có mấy kiểu bẫy mồi sau:

- Bọng dính ( adhesive knobs) : sợi nấm phát sinh những nhánh ngắn, thường thẳng góc với sợi nấm chính. Đỉnh các nhánh này phình to lên thành những bọng hình cầu. Các bọng này tiết ra chất dính có thể giữ chặt lấy con mồi. Cuối sợi này phồng lên thành bọng nhỏ bên trong con mồi và tiếp tục phân nhánh thành các sợi hút.

- Lưới dính ( sticky nets): các nhánh mọc ra được nối mạng với nhau tạo thành dạng lưới. Bên ngoài lưới cũng phủ đầy chất dính để bẫy mồi. Sau đó một tế bào của lưới sẽ phát triển thành bọng nhỏ bên trong con mồi và từ bọng mọc ra các sợi hút.

- Vùng thắt ( constricting rings): sợi nấm mọc ra các nhánh đặc biết với các vùng thắt cấu tạo bởi 3 tế bào. Khi mặt trong của các tế bào này tiếp xúc với con mồi thì không bào phình to ra và thắt chặt con mồi lại. Sau đó sẽ mọc ra các nhánh xuyên vào con mồi, rồi mọc ra các sợi hút.

- Bào tử dính ( sticky spores): có các bào tử phủ đầy chất dính và có tác dụng bẫy mồi như những trường hợp nói trên.

Các chi nấm thường có sợi nấm bẫy mồi là Arthorobotry, Daxtylaria, Daxtylella, Trichothecium. Một số loài nấm như Zoopage phanera, Arthrobotrys anomala tiết ra chất dính trên toàn bộ mặt ngoài sợi nấm và cũng có tác dụng bẫy mồi.

3.5 Rễ giả ( Rhizoid) và sợi bò :

Sợi bò là đoạn sợi nấm ký sinh không phân nhánh phát sinh từ các sợi nấm mọc lên từ cơ chất, chúng có dạng thẳng hay hình cung. Phần chạm vào cơ chất phát triển thành những rễ giả ngắn cắm vào cơ chất. Do sự phát triển của sợi bò mà các nấm này lan rộng ra xung quanh về cả mọi phía, kể cả trên thành đĩa petri. Rễ giả và sợi bò đặc trưng cho các nấm thuộc chi Rhizopus, Abssidia và ở nhiều loại nấm thuộc các chi Rhizidiomyces, Sclerotinia…