1. Đạo học lớn cốt để biết phát huy đức sáng đức tốt đẹp của con người, đổi mới khiến lòng dân bỏ cũ theo mới, bỏ ác theo thiện, khiến mọi người đạt đến mức độ đạo đức hoàn thiện nhất. Có hiểu được phải đạt đến mức độ đạo đức hoàn thiện nhất thì mới kiên định chí hƣớng. Chí hƣớng kiên định rồi, tâm mới yên tĩnh. Tâm yên tĩnh rồi, lòng mới ổn định. Lòng ổn định rồi, suy nghĩ sự việc mới có thể chu toàn. Suy nghĩ sự việc chu toàn rồi, mới có thể xử lý, giải quyết công việc đƣợc thỏa đáng.

Vạn vật đều có đầu có đuôi, có gốc, có ngọn. Vạn sự đều có bắt đầu và kết thúc. Biết làm cái gì trƣớc cái gì sau tức là đã tiếp cận với nguyên tắc của đạo rồi.

2. Thời cổ đại, phàm những thánh nhân muốn phát huy tính thiện của con ngƣời đến khắp thiên hạ, trƣớc hết phải lãnh đạo tốt nƣớc mình, bang mình.

Muốn lãnh đạo tốt nƣớc mình, bang mình, trƣớc hết cần chỉnh đốn tốt gia đình, gia tộc của mình.

Muốn chỉnh đốn tốt gia đình, gia tộc mình, trƣớc hết phải tu dƣỡng tốt phẩm đức bản thân mình. Muốn tu dƣỡng tốt phẩm đức bản thân mình, trƣớc hết phải làm cho tâm tƣ của mình ngay thẳng, đoan chính. Muốn cho tâm tƣ của mình ngay thẳng, đoan chính, trƣớc hết phải có ý nghĩ thành thật. Muốn có ý nghĩ thành thật, trƣớc hết phải có nhận thức đúng đắn. Mà con đƣờng nhận thức đúng đắn chính là nghiên cứu đến nơi đến chốn, lĩnh hội đƣợc cái nguyên lý của sự vật.

3. Có lĩnh hội đƣợc nguyên lý của sự vật, nhận thức mới đúng đắn, ý nghĩ mới thành thực. Ý nghĩ thành thực, tâm tƣ mới ngay thẳng. Tâm tƣ ngay thẳng, phẩm đức bản thân mới tu dƣỡng tốt. Phẩm đức bản thân tu dƣỡng tốt mới chỉnh đốn tốt gia đình, gia tộc của mình. Chỉnh đốn tốt gia đình, gia tộc mình mới lãnh đạo tốt nƣớc mình. Lãnh đạo tốt nƣớc mình, thiên hạ mới đƣợc thái bình (mới bình trị đƣợc thiên hạ).

4. Từ vua thiên tử đến ngƣời bình dân, ai ai cũng phải lấy tu dƣỡng phẩm đức làm gốc.

Một cây cái gốc đã mục nát rồi mà cái ngọn còn tốt tƣơi là điều không thể có. Xem nhẹ cái căn bản đáng phải xem trọng, coi trọng cái chi tiết vốn là thứ yếu, xƣa nay chƣa từng có bao giờ.

Trên đây là bài kinh gồm những nguyên tắc và lời bàn luận của Khổng Tử do học trò là Tăng Tử truyền lại bằng miệng. Còn mƣời chƣơng tiếp theo là kiến giải của Tăng Tử, do học trò của Tăng Tử ghi chép lại. Bản gốc có nhiều nhầm lẫn. Bản hiện nay do Trình Di đính chính, tôi (Chu Hy) lại tiếp tục khảo chứng các kinh sách khác nữa, rổi phân thành chƣơng tiết.

Lời bình:

Cƣơng lĩnh "trị quốc bình thiên hạ" do Nho gia đề xƣớng là "tam cƣơng, bát mục".

"Tam cƣơng" là ba cƣơng lĩnh:

- Minh minh đức.

- Tân dân.

- Chỉ ƣ chí thiện.

"Minh minh đức" là phát huy đức sáng, tính tốt, tính thiện của nhân dân, yêu cầu giai cấp thổng trị phát huy quan niệm đạo đức, luân lý truyền thống Nho gia để duy trì trật tự xã hội, đề xƣớng thực hành đƣờng lối đức trị.

"Tân dân" là đổi mới lòng dân, đổi mới cách suy nghĩ của dân, bỏ cũ thay mới, bỏ ác theo thiện, yêu cầu mới ngƣời thực hiện đạo đức của Nho gia, phát huy cao độ đạo đức trời đã phú cho con ngƣời lúc mới sinh để làm thay đổi tƣ tƣởng con ngƣời, khiến mọi ngƣời có thể từ bỏ điều xấu mà làm điều tốt, từ bỏ điều ác mà làm điều thiện.

"Chỉ ƣ chí thiện" là đạt đến đạo đức hoàn thiện nhất. Nho gia cho rằng chỉ khi nào việc tu dƣỡng đạo đức của con ngƣời đạt đến mức độ hoàn thiện nhất thì nƣớc mới đƣợc hƣng thịnh phát đạt, không còn tiềm ẩn nguy cơ bị diệt vong.

"Bát mục" là tám bƣớc cụ thể để thực hiện ba cƣơng lĩnh nói trên. Đó là:

- Cách vật (nghiên cứu thấu đáo sự vật).

- Trí tri (hiểu biết sâu sắc, có kiến thức rõ rệt)

 Thành ý (có ý nghĩ thành thật với chính mình).

- Chính tâm (giữ lòng dạ ngay thẳng).

- Tu thân (sửa mình trở thành ngƣời tốt).

- Tề gia (chỉnh đốn tốt việc nhà).

- Trị quốc (khiến cho đất nƣớc yên ổn).

- Bình thiên hạ (khiến cho thiên hạ thái bình).

Trong tám bƣớc đó, tu thân là gốc. Muốn tu thân, trƣớc hết phải "cách vật trí tri", nghĩa là phải nghiên cứu kỹ để hiểu cho hết cái nguyên lý của sự vật, tìm hiểu kỹ điều kiện khách quan, chủ quan, bản chất của sự vật để không ngừng nâng cao nhận thức đối với sự vật.

Nhận thức đƣợc thế giới khách quan, chủ quan của sự vật, hiểu đƣợc nguyên lý của sự vật, tiếp đó thực hiện đƣợc "thành ý", "chính tâm", "tu thân" thì mọi ngƣời trong gia đình, gia tộc đƣợc yên ổn, hòa thuận.

Gia đình, gia tộc yên ổn, nƣớc nhà sẽ yên ổn, thiên hạ sẽ thái bình.

Trong tám bƣớc đó, bốn bƣớc đầu nói về phƣơng pháp tu thân, ba bƣớc sau nói về mục đích của tu thân.

Tám bƣớc này nhấn mạnh phải nâng cao nhận thức để phát huy đức sáng, tính thiện của con ngƣời, yêu cầu con ngƣời tự khôi phục lại bản tính thiện trời phú cho lúc mới sinh để phòng ngừa những sai lệch trong cảm tính cá nhân, những dục vọng sai trái, loại trừ những tình cảm không ổn định, theo đuổi đức sáng để tự hoàn thiện mình.